Nieuws — 29 nov 2012

Afgelopen weekend overleed op 64 jarige leeftijd in Amsterdam Moniek Toebosch, een van de pioniers van de performance kunst en een zeer markante verschijning in de Nederlandse kunstwereld. De naam Moniek Toebosch is voor velen synoniem met gedurfde, extreme experimenten in zangperformance, muziektheater, schilderkunst, 'sociale sculptuur', installatiekunst en werk in de openbare ruimte. Legendarisch zijn haar vroege zangperformances waarin ze, al dan niet ondersteund door electronische muziek, de meest wilde vocale capriolen uithaalt.  "Je hoort links en ziet rechts; of was het toch andersom?", schreef een recensent in 1978 over haar als liederenrecital aangekondigde soloperformance 'Ze zeggen dat ze zingt'. Toebosch maakte in de jaren zeventig ook naam als muze van de avant garde filmer Frans Zwartjes. Ze verscheen in vele van zijn films.

Nationale bekendheid kreeg Toebosch met haar live televisieoptredens in het kader van het Holland Festival in 1981 en 1983. In 1981 presenteerde zij in Theater Carré tijdens zo'n uitzending haar installatie 'Painthouse': een grote gesloten ruimte, opgetrokken uit opgespannen linnen, die aan de binnenkant beschilderd was. Toebosch tastte met een videocamera de ruimte af terwijl ze met haar stem een scala aan geluiden produceerde die de schilderingen bij haar opriepen. Deze beelden werden op vier buiten de ruimte opgestelde monitoren vertoond. 'Painthouse' was vervolgens in het Stedelijk Museum te zien waar Toebosch een nieuw opname aan het video-schilderij toevoegde. Een ander werk dat in het nationale artistieke geheugen is opgeslagen is de 'Engelenzender' die zij in 1994 op de Houtribdijk tussen Enhuizen en Lelystad in de lucht bracht. Automobilisten konden op de zender afstemmen en hun rit over dit saaie stuk weg laten begeleiden door  rustgevend engelengezang. 

In hetzelfde jaar dat zij de 'Engelenzender' lanceerde werd Toebosch door Rudi Fuchs gevraagd  deel te nemen aan 'Couplet 3' (1994) in het Stedelijk Museum. 'Kop op Kop' was de titel van haar zes weken durende project waarin zij iedere dag in een theatrale setting een nieuw portret uit de collectie van het Stedelijk op zaal liet brengen en dit presenteerde met een door haar geschreven tekst. Ook toonde ze in 'Kop op Kop' een diaprojectie van honderd met de instant camera gemaakte zelfportretten uit de periode 1979 - 1994 en gaf ze in eigen beheer een boekje uit met deze fotografische beelden.

Naast haar eigen praktijk als kunstenaar was Toebosch lid van de Raad voor Cultuur en ook een zeer geliefd docent bij een grote reeks kunstopleidingen, waaronder de Rijksakademie van Beeldende Kunsten en de Rietveld Academie in Amsterdam. Van 2004 tot 2008 was ze directeur van DASArts, in die tijd een postacademische werkplaats voor kunst op het snijvlak van theater en beeldende kunst.

Toebosch' laatste performance was afgelopen zomer te zien in de internationale beeldententoonstelling RAW, georganiseerd door de stichting Fundament in het park de Oude Warande in Tilburg. De titel van haar werk was 'Erasing & Recovering on a Saturday Afternoon' (2011). Tot ieders verrassing verscheen Toebosch, gekleed in wit pak, met een trailer waaruit een circusolifant tevoorschijn kwam. Anderhalf uur lang schreed ze, bovenop de olifant gezeten, door het park terwijl de olifant een eg voorttrok die - tabula rasa - alle sporen achter haar uitwiste. In die zin was deze laatste, ontroerende performance een 'pars pro toto' van haar oeuvre: vluchtig en tijdelijk. Je moest erbij geweest zijn.

Auteur: Martijn van Nieuwenhuyzen