Karel Martens
Unbound
Nieuws — 30 apr 2025
Het Stedelijk presenteert van 11 juli t/m 26 oktober 2025 het eerste grote overzicht van Karel Martens (1939), een van de belangrijkste Nederlandse grafisch ontwerpers, die nog altijd actief is. Karel Martens staat bekend om zijn eigenzinnigheid en om zijn speelse en experimentele manier van werken. Toeval is belangrijk, mislukkingen zijn voor hem slechts nieuwe ontdekkingen.
EEN VAN DE GROTE DRIE
Nederlands grafisch ontwerp staat van oudsher internationaal in zeer hoog aanzien. Voortkomend uit een modernistische traditie, met voorgangers als Piet Zwart, H.W. Werkman en Willem Sandberg, vormden vanaf de jaren zestig Wim Crouwel, Jan van Toorn en Karel Martens de Grote Drie op grafisch gebied. Waar Wim Crouwel bekend stond om zijn functionele grid, dienstbaar aan de inhoud, Jan van Toorn zijn activistische en persoonlijke inslag liet zien, heeft ook Karel Martens als experimentele, onderzoekende en autonome maker de manier waarop we kijken naar vormgeving, boekontwerp en typografie volledig veranderd. Met zijn ‘onderzoekende’ manier van ontwerpen is hij een voorloper geweest.
Rein Wolfs, directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam: “Het Stedelijk heeft een belangrijke geschiedenis met grafisch ontwerp, en we zijn trots dat we deze bijzondere ontwerper straks een groot podium bieden. Karel is letterlijk Unbound: de titel van de tentoonstelling verwijst naar het ongebonden boek, maar ook naar Karels vrije en grenzeloze manier van werken, en het feit dat hij een van de eerste echt autonome grafisch ontwerpers was. Daarmee is hij nog altijd een groot voorbeeld voor de generaties die na hem komen.”
-
Poster van het 21ste International Poster and Graphic Design Festival of Chaumont, 2015 -
Boekomslag 'Wim Crouwel - mode en module', 1997, uitgave 010 Rotterdam -
Telefoonkaarten voor PTT Telecom, 1994 -
Cover van OASE Magazine -
Cover van OASE Magazine -
Cover van OASE Magazine -
Boekomslag van 'Op weg naar een vaderloze maatschappij', 1968, uitgave Van Loghum Slaterus -
Cover van OASE Magazine -
Boekomslag van 'Klasse-onderwijs', 1971, uitgave Van Loghum Slaterus
PIONIEREN EN PRUSTEN
Bij Karel Martens gaat het om denken, kijken en experimenteren: “Ik houd van prutsen, iets proberen, twijfelen, opnieuw beginnen.” Martens speelt met kleursystemen, cijfers, woordenschema’s en algoritmes, waarbij het één voortkomt uit het ander. Hij brengt heldere kleurvlakken vaak in lagen over elkaar aan, en werkt zowel digitaal als analoog. Martens’ autonome werk was altijd de basis voor wat hij ontwikkelde voor opdrachtgevers als de PTT en uitgeverijen als Van Loghum Slaterus, Manteau en SUN (Socialistische Uitgeverij Nijmegen).
Martens is ook een vindingrijke verkenner, qua budget maakt hij van de nood een deugd. Hij vermijdt verspilling en gebruikt onder meer krantenpapier en oude archiefkaarten van het Stedelijk. Hij wijkt vrijelijk af van ontwerpwetten; zo kan de tekst al op de cover beginnen of in de marges geplaatst zijn. Zijn experimenten gaan bij het ontwerpen van architectuurtijdschrift OASE het verst: elke editie is anders. Hij gaf het aanvankelijk samen vorm met studenten van de mede door hem opgerichte Werkplaats Typografie, en tegenwoordig met zijn dochter Aagje Martens.
Sinds Karel Martens in 2019 samen met zijn kinderen Klaartje en Diederik ging samenwerken onder de naam Martens & Martens is het werkveld verbreed naar o.a. textiel en samenwerkingen, zoals met Suite702, dat handdoeken produceert gebaseerd op Martens’ kleursysteem voor de strandhuisjes in Le Havre. Ontwerpen van Martens zijn ook verwerkt in textieldesigns voor onder meer Liberty London, Maharam, Hermès, DUM, Pop Trading Company en Pentagram.
TENTOONSTELLING ALS ONTDEKKINGSTOCHT
De tentoonstelling is met meer dan 300 werken een ontdekkingstocht door het rijke oeuvre van Karel Martens. Een compleet overzicht van zijn avontuurlijke belettering voor gebouwen is te zien, zoals die voor het Nederlands Danstheater in Den Haag, evenals alle nummers van OASE, en door hem ontworpen boeken, typografie, postzegels, telefoonkaarten en behang. Ook is een van zijn strandhuisjes nagebouwd, onderdeel van Couleurs sur la plage in Le Havre (2017), voorzien van een kleurensysteem dat Martens via algoritmes baseerde op het oprichtingsdocument van de stad uit 1517. De door hem ontwikkelde Icon Viewer zet via een groot scherm live beelden om in Martens’ icoonpixels, in dezelfde zaal is ook het wegdek-ontwerp te zien dat hij in 2024 voor Amsterdam maakte om de snelheidslimiet van 30 km zichtbaar en voelbaar te maken.
De inrichting geeft een indruk van Martens’ studio, met een muur met verzamelde objecten en afbeeldingen die laten zien wat hem inspireert, en stellingkasten met zijn vele ontwerpen. Voor het eerst is ook, dankzij talloze schetsen uit zijn archief, het onderzoeks- en ontwerpproces van Martens zichtbaar. Aan de door Martens ontworpen leestafel is het mogelijk om eindeloos door zijn ontwerpen te bladeren, in de filmzaal is de ontwerper zelf aan het werk te zien en komen door hem geïnspireerde ontwerpers aan het woord.
NIEUWE GENERATIES
Karel Martens heeft tot op hoge leeftijd, tot 2020, lesgegeven en daarmee generaties jongere ontwerpers, in Nederland en internationaal, opgeleid en geïnspireerd. ‘Leren door te doen’ was zijn adagium: zelf op onderzoek uitgaan en ervaren wat wel en niet werkt. Martens doceerde aan de Jan van Eijck Academie in Maastricht, was 22 jaar gastdocent aan de Yale University in de Verenigde Staten en was lang verbonden aan ArtEz in Arnhem, waar hij medeoprichter was van de Werkplaats Typografie, die vele talenten heeft voortbracht en nog brengt.
PRIJZEN
Karel Martens kreeg voor zijn baanbrekende werk vele prijzen toegekend, zoals de BNO Piet Zwart Prijs (2023), de H.N. Werkmanprijs (1993), de Dr. A.H. Heinekenprijs voor de kunst (1996) en de Gerrit Noordzij-prijs (2012). Zijn zelfontworpen oeuvrepublicatie Printed Matter nav. de Heinekenprijs werd in 1998 tijdens de Leipziger Buchmesse met een gouden medaille gelauwerd als best ontworpen boek van dat jaar.
COLLECTIES EN TENTOONSTELLINGEN
Het werk van Martens kreeg internationaal aandacht in media als de New York Times en het gezaghebbende Amerikaanse vakblad Emigre. Musea als SFMOMA (San Francisco) en The Art Institute of Chicago namen zijn werken op in hun collectie. Solotentoonstellingen in het buitenland vonden plaats in P! New York City (2016), Kunstverein München (2017), 019 Gent (2017) en Platform-L in Seoul, Zuid-Korea (2018/ 2019) en Ginza Graphic Gallery Tokyo (2013). Het Stedelijk toonde het werk van Karel Martens in shows als Mooi maar goed – Grafisch ontwerpen in Nederland 1987-1998 (1999), Werkplaats Typografie (2002) en in verschillende edities van De Best Verzorgde Boeken en de Gemeentelijke Kunstaankopen.
PUBLICATIE
Bij de tentoonstelling verschijnt bij Roma Publishers een kunstenaarsboek, ontworpen door Karel Martens, Susu Lee en Jordi de Vetten. Met teksten van Rein Wolfs, directeur Stedelijk Museum Amsterdam, en Thomas Castro, vormgever en conservator grafische vormgeving bij het Stedelijk. De publicatie zal voor € 39,80 te koop zijn in het museum.
BIJ DE TENTOONSTELLING
Het door Martens ontworpen tentoonstellingsaffiche zal te koop zijn in de museum-shop, evenals diverse publicaties, de handdoeken van Martens & Martens voor Suite 702, Martens’ A4 behang, sjaals van Liberty, en theedoeken. Op een nog aan te kondigen datum zal Karel Martens tijdens een Artist Talk geïnterviewd worden door conservator Thomas Castro. Op dit moment al kan jong en oud in de geest van Karel Martens spelen met woorden en kleuren in het Letter Lab onderaan de trap, ontworpen door ontwerpduo Koehorst in ‘t Veld.
NOOT VOOR DE REDACTIE
Voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u contact opnemen met de Press Office van het Stedelijk Museum, pressoffice@stedelijk.nl.
De tentoonstelling Karel Martens – Unbound is georganiseerd door het Stedelijk Museum Amsterdam en samengesteld door Thomas Castro, conservator grafische vormgeving bij het Stedelijk Museum, in samenwerking met Klaartje Martens.
De tentoonstelling is mede tot stand gekomen dankzij de bijdrage van het Cultuurfonds.