the Creative Imperative: Creative Mind vs Creative Industries

Het Stedelijk Museum en de Vrije Universiteit Amsterdam zijn verheugd om Margaret Boden, professor cognitieve wetenschappen aan de University of Sussex en een pionier in onderzoek naar creativiteit en kunstmatige intelligentie, en Florian Cramer, kunsthistoricus en lector aan de Hogeschool Rotterdam en tevens een scherp criticus van hedendaagse cultuur, te verwelkomen voor de eerste uit een serie van drie lezingen over kunst en creativiteit.

Nu, zo’n vijf jaar na de piek van de globale financiële crisis en de bezuinigingen op de cultuursector door de Nederlandse regering, is het tijd voor een kritische inventarisatie. De financiële beperkingen hebben niet alleen de ruimte voor autonoom werk ingeperkt; naast de vermindering van subsidies voor zowel culturele instellingen als universiteiten ontwikkelde de regering een programma ter stimulering van onderzoek en innovatie met negen ‘topsectoren’. Wanneer de kunsten zich überhaupt gerepresenteerd zien in een van de sectoren, gebeurt dat veelal onder de noemer ‘creatieve industrie’ die volgens de regering ‘de meest dynamische sector van de Nederlandse economie’ is en ook de gebieden design, media, entertainment, mode, gaming en architectuur omvat. Hoewel deze hoge waardering van creativiteit binnen een samenleving op het eerste gezicht bemoedigend oogt, zijn de economische overwegingen erachter zowel opzichtig als discutabel.

Om meer inzicht te verschaffen in de uiteenlopende verwachtingen en twijfels omtrent creativiteit en artistieke productie, bespreekt deze lezingenserie wat dergelijke praktijken in de 20ste en 21ste eeuw concreet inhouden. Het idee van creativiteit als een soort ingenieuze, zelfvoorzienende creatio ex nihilo die losstaat van maatschappelijke omstandigheden wordt daarvoor kritisch besproken. De lezingenserie onderzoekt relaties tussen menselijke en mechanische productiemethoden, de vele onderlinge afhankelijkheidsvormen binnen artistieke praktijken, de globalisering van culturele systemen, massacultuur, artistieke reflecties op authenticiteit en het idee van innovatie, en de kunsthistorische pogingen tot het interpreteren van dit alles.

10 SEPTEMBER 2015: CREATIVE MIND VS. CREATIVE INDUSTRIES

Als inauguratie van de drie avonden waarbij de rol van creativiteit in de hedendaagse kunst en cultuur centraal staat, biedt de eerste lezing op 10 september een theoretisch kader voor de term ‘creativiteit’. Dat gebeurt door creativiteit vanuit de cognitieve wetenschappen te bespreken, en deze tegenover een beschrijving van het actuele gebruik van dit concept in Nederland te plaatsen.

Margaret Boden zal een basis voor discussie leggen met de bespreking van de definities van een aantal belangrijke concepten rondom creativiteit . Hierbij stelt ze dat creativiteit boven alles het vermogen is om nieuwe, verassende en waardevolle ideeën te ontwikkelen. Er zijn drie soorten creativiteit volgens Boden: combinatorische creativiteit produceert onbekende combinaties van bekende ideeën, exploratieve creativiteit genereert nieuwe structuren binnen een reeds geaccepteerde manier van denken en, tot slot, transformatieve creativiteit verandert een of meerdere van de regels die een denkkader bepalen, zodat er nieuwe structuren kunnen ontstaan die daarvoor ondenkbaar waren. Boden zal bovendien bespreken hoe individuele creativiteit in verschillende culturen anders wordt gewaardeerd. Vanuit deze invalshoek kan dit onderwerp worden toegespitst op debat en reflectie binnen een specifieke context.

Florian Cramer zal vervolgens de stap naar de artistieke praktijken zetten, waarbij hij stelt dat de woorden ‘creatief’ en ‘creativiteit’ in de kunsten traditioneel werden geassocieerd met naïef amateurschap. Enkele jaren nadat de Nederlandse politiek een omslag van ‘kunst en cultuur’ naar ‘creatieve industrie’ initieerde wordt een onverwacht neveneffect merkbaar: het discours van ‘creatieve industrie’ functioneert als een retorische overbrugging van bestaande kloven tussen artistieke disciplines. Het vlakt de scheidslijn tussen beeldende en toegepaste kunst uit, en het vervaagt de grens tussen kunst en technologie. Zodoende lijkt het neoliberale discours van ‘creativiteit’ een grondbeginsel van vele progressieve kunstbewegingen uit de 19de en 20ste eeuw, van de Arts and Crafts-beweging tot het Situationisme en van Fluxus tot punk, te hebben verwezenlijkt. Men zou kunnen stellen dat Nederland geen traditie van categorische verdeling in kunstdisciplines heeft gekend. Cramer’s lezing keert terug naar deze historische trajecten en behandelt de vraag of het woord ‘creatief’, zo vreselijk als het is, wellicht toch een nuttige functie kan vervullen.

MEER OVER DE SPREKERS

Margaret Boden is Research Professor in Cognitieve Wetenschappen aan de University of Sussex (VK), waar zij meewerkte aan de ontwikkeling van het eerste academische programma in kunstmatige intelligentie (AI) en cognitieve wetenschap wereldwijd. Onder haar recente boekpublicaties zijn The Creative Mind: Myths and Mechanisms, 2003; Mind as Machine: A History of Cognitive Science, 2006; en Creativity and Art: Three Roads to Surprise, 2012.

Florian Cramer is lector Toegepast Onderzoek en programmadirecteur van Creating 010, het onderzoekscentrum dat verbonden is aan de Willem de Kooning Academie en het Piet Zwart Instituut van de Hogeschool Rotterdam. In de laatste jaren verschoof zijn aandacht van culturele studies toegepast op computatieve poëtica (Words Made Flesh, 2004; Exe.cut[up]able Statements, 2011) naar praktijkgeoriënteerd onderzoek, met een hernieuwde interesse in non-institutionele kunstpraktijken buiten de dualismen van oude/nieuwe media, analoog/digitaal, en autonome/toegepaste kunst (Anti-Media, 2013; What is post-digital?, 2014).

MEER OVER DE LEZINGENSERIE THE CREATIVE IMPERATIVE

De lezingenserie The Creative Imperative is een samenwerking van het Stedelijk Museum en de Vrije Universiteit Amsterdam, en bestaat uit drie lezingenprogramma’s in de herfst van 2015 die afzonderlijk bijgewoond kunnen worden. Noteer de data voor de volgende lezingen, want toegangsbewijzen zullen binnenkort online beschikbaar zijn:

stedelijk|forum, 10 sept 2015
The Creative Imperative: Creative Mind vs. Creative Industries
Voertaal: Engels
Locatie: Stedelijk Museum, Teijin Auditorium
Zie hierboven voor informatie en entreebewijzen

stedelijk|forum, 8 okt 2015
The Creative Imperative:  Commodification & ‘Entkunstung’
Voertaal: Engels
Locatie: Stedelijk Museum, Teijin Auditorium
Meer informatie en entreebewijzen

stedelijk|forum, 12 nov 2015
The Creative Imperative: Creativity in the Readymade Century
Voertaal: Engels
Locatie: Stedelijk Museum, Teijin Auditorium
Meer informatie en entreebewijzen 

CREDITS

De lezingenserie The Creative Imperative is een samenwerking van het Stedelijk Museum Amsterdam (Britte Sloothaak, assistent curator) en de Vrije Universiteit Amsterdam (Katja Kwastek,  Sven Lütticken), en valt onder de onderzoekscluster ‘Paradigms of Creativity’ van CLUE+, het interfacultair onderzoeksinstituut voor cultuur, geschiedenis en erfgoed van de VU.