Freedom is Recognized Necessity
Tentoonstelling — 3 mrt t/m 12 aug 2018
Freedom is Recognized Necessity biedt inzicht in een bijzonder aspect van de verzamelgeschiedenis van het Stedelijk. Te zien zijn werken uit de voormalige Sovjetrepublieken en satellietstaten die vanaf het einde van de Koude Oorlog zijn verworven. Sinds het begin van de jaren 90 heeft het Stedelijk in verschillende tentoonstellingen aandacht besteed aan hedendaagse kunst uit de (voormalige) ‘Oostblok’-landen en zijn aankopen en schenkingen gedaan. Reflecties op de politieke situatie maar ook verwijzingen naar vroeg 20ste-eeuwse kunst zijn belangrijke thema’s in deze tentoonstelling, naast een suggestief gebruik van symbolen en van aan performances gelieerde strategieën. De titel is afkomstig van een schilderij van de Russische schilder Leonid Lamm (1928-2017) Adam and Eve: Freedom is Recognized Necessity (1974-1984). Lamm verwijst hiermee naar de complexe verhouding tussen vrijheid en noodzaak en levert tegelijkertijd een ironisch commentaar op de socialistische dictatuur.
Eerdere tentoonstellingen met werk uit de voormalige Sovjetrepublieken en satellietstaten in het Stedelijk
Voor de Tweede Wereldoorlog bestonden er intensieve contacten tussen de avant-garde in Oost- en West Europa. Contacten die de decennia daarna, tijdens de communistische dictatuur -waarbij Oost-Europa achter het IJzeren Gordijn verdween- en de Koude Oorlog, lang onmogelijk werden gemaakt. Tijdens de regering van Mikhail Gorbachev met zijn hervormingspolitiek van perestroika(verbouwing) en glasnost (openheid) kwam vanaf de tweede helft van de jaren 80 veel informatie over de kunst uit deze periode naar buiten. Het Stedelijk heeft direct daarna, in de jaren 90, meerdere tentoonstellingen georganiseerd, waar ook aankopen en schenkingen uit voort kwamen. Onder meer In de USSR en er buiten (1990), Wanderlieder (1991) en Kabinet (1997).
Deelnemende kunstenaars
In Freedom is Recognized Necessity is werk te zien van:
Eduard Artsrunyan, Nikolai Bairakov, Anatoly Belkin, Sergei Bugaev Afrika, Vladimir Feklyaev, Mikhail Getman, Ion Grigorescu, Ilya Kabakov, Iosif Király, Komar & Melamid, Igor Kominarets, Vladimir Kononov, Zofia Kulik, Milan Kunc, Vladimir Kupriyanov, Vladimir Kustov, Leonid Lamm, Miron Lukyanov, Oleg Maslov, Boris Mikhailov, Vladimir Nemukhin, Leonid Nepomnyashchy, Lucia Nimcova, Timur Novikov, Paulina Olowska, Vasily Ostrovsky, Leonid Petrushin, Semen Raev, Vladimir Sachkov, Wilhelm Sasnal, V. Shestakov, Lyudmila Tarasova, Jaan Toomik, Oleg Tselkov, Vadim Voinov, Yevgeny Yufit
-
Milan Kunc, Trophäen Sammler, 1990. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam -
Oleg Nikolaevich Tselkov, Two with Forks, 1990. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam -
Lucia Nimcova, Exercise, 2007. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam -
Oleg Maslov, Viktor Kuznetsov en Viktor Shurov, Zaigryvajushchie Tritony, 1994. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam, schenking kunstenaars -
Boris Mikhailov, Charkov, 1998. c/o Pictoright Amsterdam. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam, schenking kunstenaar
Politiek commentaar
De werken in Freedom is Recognized Necessity zijn gemaakt in de periode 1975-2010. De kunstenaars hebben verschillende achtergronden, sommigen zijn hun hele leven in hun geboorteland gebleven, terwijl anderen zijn geëmigreerd. Eén van de thema’s in deze tentoonstelling is gerelateerd aan de reflecties van de kunstenaars op de socialistische dictatuur. Zo verbeeldt Boris Mikhailov (Charkov, 1938) in de serie Case History (1991-1998) de gevolgen van de val van de USSR. Geënsceneerde foto’s van daklozen laten zien hoe de sporen van de dictatuur tot op de dag van vandaag zichtbaar blijven in de economie en de levens van de bevolking. Op het enorme werk Two with Forks (1990) van Oleg Tselkov (Moskou, 1934) zijn twee monumentale, griezelige, expressieloze figuren te zien. De twee mannen, met gezichten als maskers, zijn een metafoor voor het verlies van identiteit en individualiteit in de Sovjet maatschappij.
Gebruik van symbolen
Expliciet gebruik van symbolen is een ander veelvoorkomend thema in het werk van deze kunstenaars. In het schilderij Untitled, Asia verwijst Wilhelm Sasnal (Tarnov, 1972) op een subtiele manier – letters als tentgeraamtes waaraan een soort pluimen hangen- naar de oorspronkelijke nomadische bewoners van de Oeral en het Sjamanisme dat hier zijn oorsprong vond.
Andere kunstenaars maken gebruik van typische symbolen uit Sovjetpropaganda. In Trophäensammler (1990) van Milan Kunc (Praag, 1944) zijn twee soorten trofeeën te zien: een letterlijke jachttrofee, de kop van een hert, maar ook trofeeën van de Sovjetregering - waaronder fabrieken, een auto, een wasmachine en de wereldberoemde hamer en sikkel. Het schilderij Polowanie(vertaald: Jacht, 2010) van Paulina Olowska (Gdansk, 1976) is gebaseerd op oude advertenties voor Poolse breipatronen. De stijl van deze patronen was vaak geïnspireerd door westerse mode, die toen nog niet beschikbaar was in Polen. Op deze manier zet Olowska een populair beeld uit de socialistische jaren in om zowel een politieke als een sociale betekenis te communiceren.
Performance
Een andere terugkerende thematiek in Freedom is Recognized Necessity is het gebruik van performance als medium. Performance, of op performance gebaseerd werk is onder meer te zien in het werk van Ion Grigorescu (Boekarest, 1945), die zijn performances in de privésfeer van zijn eigen appartement uitvoerde. Zofia Kulik (Wroklaw, 1947) maakte gebruik van performance registraties in haar enorme foto-tapijt, Ulubiona Rownowaga.
Russische affiches
In Freedom is Recognized Necessity is daarnaast een selectie te zien van Russische affiches uit de collectie van het Stedelijk, waaronder affiches uit de jaren 70 en 80 waarbij het heroïsme van het communisme nog volop aan de orde komt.
Adam and Eve: Freedom is Recognized Necessity is de titel van een schilderij van de Russische schilder Leonid Lamm dat het Stedelijk in 1990 aankocht. Het tweede, sloganachtige deel van de titel verwijst naar het idee dat inzicht in de noodzakelijkheid van iets, vrijheid geeft. Tegelijkertijd is het een uitspraak vol ironie; als je niets kunt veranderen –zoals in de dictatoriaal geregeerde Sovjet-Unie het geval was, rest slechts berusting. Het eerste deel van de titel verwijst naar de mannelijke en vrouwelijke figuur op het schilderij, hun hoofden klem in een houten juk dat weinig inzicht op vrijheid biedt. Sterk politiek geladen geeft het commentaar op de gevoelens van wanhoop en het gebrek aan vrijheid onder een socialistische dictatuur.
STEDELIJK TURNS
De tentoonstelling is onderdeel van een nieuw, langlopend onderzoeksprogramma, STEDELIJK TURNS, waarin de collectie van het museum op een experimentele manier wordt benaderd, geïnterpreteerd en gepresenteerd.